| |
El período embrionario (Las primeras 8 semanas)
Desarrollo embrionario: Las primeras 4 semanas
Capítulo 3 Fecundación
|
| |
| Bioloji dildə desək, "insanın
Inkişafı fertilizasiyadan başlanır",
bu zaman qadin ilə kişinin
reproduktiv hüceyrələrinin birləşməsi
nəticəsində
hər birinin 23 xromosomunun
birləşməsi baş verir.
Qadına məxsus reproduktiv hüceyrəyə adətən
"yumurtahüceyrə" deyilir,
lakin daha dəqiq termin ovositdir.
Eləcə də, kişiyə məxsus reproduktiv hüceyrə
"sperma" kimi tanınır,
lakin, spermatozoid termini daha münasibdir.
Qadın yumurtalığından
ovosit xaric olunduqdan sonra
Ovulyasiya prosesi zamanı
bir çox hallarda Fallos
boruları adlandırılan
uşaqlıq borularının birində
ovosit və spermatozoid
bir biri ilə birləşir.
Uşaqlıq boruları qadın orqanizmində
uterus,
ya uşaqlıq arasında əlaqə yaradır.
Mayalanma nəticəsində əmələ gələn birhüceyrəli
Embrion "birləşmiş, ya qoşalaşmış"
mənasını daşıyan ziqota adlanır.
|
Capítulo 4 ADN, división celular y factor temprano de embarazo
|
| |
| Ziqotanın 46 xromosoması yeni fərdin
tam genetic surətinin
təkrar olunmayan xüsusiliyini təmin edir.
Bu xüsusilik DNT adlı spiral kimi möhkəm burulmuş
molekullar tərəfindən saxlanılır.
Bunlarda bütün bədənin inkişafına dair
təlimat qorunub saxlanılır.
Məlumdur ki, DNT molekulları
eşilmiş nərdivana bənzəyən
qoşa spiral formasındadır.
Nərdivanın pillələrini qoşa durmuş
quanin, sitozin, adenin və tiamin
adlı molekullar, ya özüllər təşkil edir.
|
| Quanin yalnız sitozin ilə,
adenin isə tiamin ilə qoşa durur.
İnsanın hər bir hüceyrəsində
təqribən 3 bilyon belə cütlük
mövcuddur.
Təkcə bir hüceyrə o qədər informasiya
daşıya bilər ki,
onu çap olunmuş sözlərlə
yazsaq,yalnız bir özülə aid sözlərin
birinci hərflərinin siyahısı üçün
mətndə 1,5 milyon səhifədən artıq
yer tələb olunacaq!
Ucları bir-birinə birləşdirilib,
bir xətt üzərində qoyulsa, bir
insan hüceyrəsinin DNT-ləri
3 1/3 fut, və ya 1 metr uzunluğunda olacaq.
|
| Böyük adamın 100 trilyon hüceyrəsində yerləşən
bütün DNT-lərin spiralını aça bilsəydik,
onların ümumi uzunluğu
63 bilyon mildən artıq olacaqdı.
Bu məsafə yer kürəsindən günəşədək
gedib, geri qayıtsaq keçəcəyimiz
yoldan 340 dəfə uzundur.
|
| Fertilizasiyadan təxminən
24-30 saat sonra
ziqota öz ilk hüceyrə bölünməsini
başa vurur.
Mitoz prosesində bir hüceyrə
bölünüb ikisinə cevrilir,
ikisi- dördünə, dördü- səkkizinə
və s.
|
| Mayalanmadan cəmi 24-48 saat sonra
qadının qanında "ilkin hamiləlik
faktoru" adlı hormonu aşkar etməklə
hamiləlik təsdiq edilə bilər.
|
Capítulo 5 Etapas iniciales (mórula y blastocito) y células madre
|
| |
| Mayalanmadan 3-4 gün sonra embrionun
bölünən hüceyrələri bir-birindən aralanmayarag
yumru forma alır və artıq embrion morula adlanır.
4-cü-5-ci gününə yaxın hüceyrələrdən ibarət olan
bu kürəciyin içində boşluq əmələ gəlir
və embrion bundan sonra blastosist adlanır.
Blastosistin daxilində yerləşən hüceyrələr
daxili hüceyrə kütləsi adlanır
və onlardan inkişaf etməkdə olan insan
orqanizminin başı,
bədəni və başqa hissələri
əmələ gəlir.
Daxili hüceyrə kütləsinə aid olan
hüceyrələr rüşeymin ox hüceyrələri
adlanır, çünki onlar insanın
bədənində yerləşən
200-dən artiq hüceyrə növünü
formalaşdırmaq qabiliyyətinə malikdir.
|
Capítulo 6 1 a 1½ semanas: implantación y gonadotropina coriónica humana (GCH)
|
| Yeni yaranmış rüşeym uşaqlıq
borusunun içində yer dəyişib
anasının uşaqlıq divarının daxili
səthində özünə yer eləyir.
İmplantasiya adlandırılan bu
proses mayalanmadan 6 gün sonra
başlanır və 10-cu - 12-ci
gününədək başa çatır.
Böyüyən rüşeymin hüceyrələri
hamiləliyi təyin etmək üçün
bir çox testlər vasitəsilə
aşkar edilən insan xorionik
qonadotropini (və ya İXQ) adlı
hormonu ifraz etməyə başlayır.
İXQ hamilə qadının normal aybaşı
siklini pozaraq hamiləliyin davam
etməsi üçün imkan yaradır.
|
Capítulo 7 La placenta y el cordón umbilical
|
| İmplantasiyadan sonra blastosistin
periferiyası boyu yerləşən
hüceyrələr ana ilə rüşeymin
qan dövranları arasında
əlaqə yaradan cift adlı strukturun
bir hissəsinə çevrilir.
Cift hamilə qadının bədənindən
anaya məxsus oksigeni,
qida maddələri, hormonları və
dərman maddələrini inkişafda
olan dölə ötürür;
işlənmiş maddələri xaric edir
və ananın qanı ilə embrion
və fetusun qanının
qarışmasının qarşısını alır.
Cift eyni zamanda hormonlar
hasil edir
eləcə də embrion və fetusun
bədən temperaturunun ananın
bədən temperaturundan azacıq yüksək
səviyyədə sabit qalmasını təmin edir.
Cift inkişaf etməkdə olan orqanizm ilə
göbək ciyəsində yerləşən damarlar
vasitəsi ilə əlaqədə olur.
Ciftin orqanizmi yaşatmaq imkanları
müasir xəstəxanaların intensiv terapiya
şöbələrində aparılan işlə
müqayisə edilə bilər.
|
Capítulo 8 Nutrición y protección
|
| |
| 1 həftə ərzində daxili hüceyrə
kütləsinin hüceyrələri
hipoblast
və epiblast adlı
iki lay formalaşdırır.
Hipoblastdan ilk günlərdə ana tərəfindən
embrionu qida maddələri ilə
təmin edən strukturlardan biri
olan yumurta sarısı kisəsi
əmələ gəlir.
Epiblastın hüceyrələrindən
daxilində əvvəlcə embrion, sonra
doğuşa qədər fetusun inkişaf etdiyi
amnion adlı membran
yaranır.
|
Capítulo 9 2 a 4 semanas: capas germinales y formación de órganos
|
| |
| Təxminən 2 ½ həftəliyə yaxın
epiblastdan ektoderma,
endoderma
və mezoderma
adli 3 xüsusi toxuma,
və ya rüşeymi vərəqələr
əmələ gəlir.
Ektodermadan bir çox strukturlar,
o cümlədən baş beyin,
onurğa beyni,
sinirlər,
dəri
dırnaqlar
və tüklər
əmələ gəlir.
Endodermadan tənəffüs sistemi,
həzm aparatı, eləcə də
qara ciyər və mədəaltı vəzi kimi
bir cox orqanların müəyyən
hissələri əmələ gəlir.
Mezodermadan ürək,
böyrəklər,
sümüklər,
qığırdaq,
əzələlər,
qan hüceyrələri
və başqa strukturlar formalaşır.
|
| 3-cü həftənin sonuna yaxın
beyin 3 əsas hissəyə bölünür.
Bunlar ön beyin, orta beyin və
arxa beyin
adlanır.
Eyni zamanda tənəffüs sistemi
və həzm aparatının inkişafı
prosesi gedir.
|
| Yumurta sarısı kisəsində ilk
qan hüceyrəsi əmələ gələn kimi
rüşeymin hər yerində
qan damarları formalaşır
və boru şəklində urək meydana
gəlir.
Bundan az qala dərhal sonra
sürətlə böyüyən ürək
büküşlər yaradır və ayrı-ayrı
kameralardan ibarət olub
inkişaf etməyə başlayır.
Mayalanmadan 3 həftə bir gün
keçəndən sonra ürək
döyünməyə başlayır.
Ürək qan damar sistemi bədəndə
funksional system statusunu
qazanan ilk system, yaxud
birgə fəaliyyət göstərən
orqanlar qrupudur.
|
Capítulo 10 3 a 4 semanas: el plegamiento del embrión
|
| |
| 3-cü və 4-cü həftələr arasında
rüşeymin baş beyni,
onurğa beyni və ürəyi
yumurta sarısı kisəsinin üzərində
asanlıqla təyin olunduğuna
görə, bədən quruluşu
artıq aydın bilinir.
Sürətlə gedən böyümə prosesi
bir qədər yastı formada olan
rüşeymdə büküşlərin əmələ
gəlməsinə gətirib çıxarır.
Bu proses yumurta sarısı kisəsinin
bir hissəsini həzm aparatının
daxili örtüyünün
və inkişaf etməkdə olan
orqanizmin döş qəfəsinin
və qarın boşluqlarının
formalaşmasına
cəlb edir.
|
Este programa se distribuye en los Estados Unidos y Canadá por National Geographic y EHD.
[obtenga más información]
